Ελεύθερες ρίζες: πώς βλάπτουν τον οργανισμό;
Οι ελεύθερες ρίζες είναι ασταθή άτομα που βλάπτουν τα κύτταρα, και προκαλούν παθήσεις και σημάδια πρόωρης γήρανσης. Κι όμως, δεν γνωρίζουμε αρκετά για τον ρόλο που παίζουν στην υγεία μας, αλλά και πώς να τα εξουδετερώσουμε εντελώς.
Ξέρουμε πως είναι ασταθή άτομα – δηλαδή άτομα με μικρότερο αριθμό ηλεκτρονίων από το κανονικό – με αποτέλεσμα να προσπαθούν να αντιδράσουν με άλλα άτομα ή μόρια που βρίσκονται κοντά τους, προκαλώντας οξειδωτικό στρες. Αυτό το οξειδωτικό στρες είναι και ο λόγος που παρατηρούμε τα σημάδια γήρανσης, όπως οι ρυτίδες.
Όσο το σώμα μας μεγαλώνει, χάνει σταδιακά την ικανότητα να καταπολεμά τις ελεύθερες ρίζες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται όλο και περισσότερες, που με την σειρά τους προκαλούν περισσότερο οξειδωτικό στρες. Αρκετές μελέτες έχουν προσπαθήσει να συνδέσουν το οξειδωτικό στρες με ορισμένες παθήσεις, και τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι ελεύθερες ρίζες παίζουν όντως ρόλο στα εξής:
- Παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ
- Καρδιαγγειακές παθήσεις
- Αυτοάνοσα και φλεγμονώδη νοσήματα, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο καρκίνος
- Καταρράκτης και εκφυλισμός της όρασης λόγω ηλικίας
- Αλλαγές στην εμφάνιση λόγω ηλικίας, όπως ρυτίδες και τριχόπτωση
- Διαβήτης
- Εκφυλιστικές παθήσεις, όπως η νόσος Πάρκινσον
Όσο η δράση των ελεύθερων ριζών παραμένει ανεξέλεγκτη, τόσο περισσότερες ελεύθερες ρίζες δημιουργούνται—και κάπως έτσι εξηγείται το πώς η διαδικασία της γήρανσης (από την στιγμή που ξεκινήσει) επιταχύνει τόσο γρήγορα.
Οι ελεύθερες ρίζες παράγονται στον οργανισμό μας, αλλά υπάρχουν και ορισμένοι παράγοντες, όπως ο τρόπος ζωής, που προκαλούν την δημιουργία περισσότερων. Για παράδειγμα:
- Η έκθεση σε τοξικά χημικά, όπως εντομοκτόνα
- Το κάπνισμα
- Η χρήση αλκοόλ
- Τα τηγανητά φαγητά
Τι ρόλο παίζουν τα αντιοξειδωτικά;
Έχουμε πει αρκετές φορές ότι ο καλύτερος τρόπος να καταπολεμήσουμε τις ελεύθερες ρίζες είναι να καταναλώνουμε τροφές που περιέχουν αντιοξειδωτικά. Ακούμε να μιλάνε για αυτά σε διαφημίσεις, ειδικά για προϊόντα ομορφιάς και αντιγήρανσης. Τα αντιοξειδωτικά είναι χημικά που όντως μπορούν να ελαττώσουν ή και να προλάβουν την δράση των ελεύθερων ριζών, προσφέροντας ηλεκτρόνια, με σκοπό να κάνουν τις ελεύθερες ρίζες λιγότερο ασταθείς. Αυτό που κάνει τα αντιοξειδωτικά, όμως, ξεχωριστά, είναι το γεγονός ότι προσφέρουν ένα ηλεκτρόνιο, χωρίς να μεταμορφώνονται κι εκείνα σε ελεύθερες ρίζες. Κάθε αντιοξειδωτικό, όπως είναι αναμενόμενο, δρα με διαφορετικό τρόπο—όπως και οι ελεύθερες ρίζες.
Υπάρχουν χιλιάδες χημικές ουσίες με αντιοξειδωτική δράση. Οι βιταμίνες C και Ε, όπως και το β-καροτένιο, για παράδειγμα, είναι από τα πιο γνωστά αντιοξειδωτικά. Τα βρίσκουμε σε φρέσκες τροφές φυτικής προέλευσης, συνεπώς τα τελευταία χρόνια έχουν βγει πολλές διατροφές με βάση τα αντιοξειδωτικά—κάτι που είναι καλό, καθώς σημαίνει πως η βάση της διατροφής είναι τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Την ίδια στιγμή, δεν είναι λίγοι όσοι λαμβάνουν αντιοξειδωτικά και σε μορφή συμπληρώματος. Βέβαια, σε επίπεδο μελέτης, τα αποτελέσματα λένε διαφορετικά πράγματα.
Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα είναι μεικτά. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν θετικά αποτελέσματα από την χορήγηση συμπληρωμάτων, αλλά και μελέτες που δείχνουν πως δεν υπάρχει καμία αλλαγή. Μάλιστα, ορισμένες έρευνες έδειξαν πως η χορήγηση συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών μπορεί να προκαλέσει και κακό, ειδικά σε περιπτώσεις που το άτομο λαμβάνει περισσότερο από την προτεινόμενη ημερήσια δόση. Συνεπώς, επιμένουμε στις φρέσκες, μη επεξεργασμένες τροφές, καθώς είναι ο μοναδικός τρόπος να περιορίσουμε την δράση των ελεύθερων ριζών, χωρίς να ξεχνάμε – προφανώς – ότι η διαδικασία της γήρανσης, όσο κι αν προσπαθήσουμε, δεν είναι αναστρέψιμη.